Kerstspoken

Ik was klaar met het schrijven van mijn kerstverhaal. Ik wierp mijn pen neer, stond op van mijn lessenaar, en begon op en neer te lopen in mijn kamer. Het was nacht en buiten gierde de sneeuwstorm. Ik hoorde vreemde geluiden, het leek wel een zacht gefluister of zuchten dat van de straat binnendrong door de muren van mijn kleine kamertje, dat voor driekwart gehuld was in duistere schaduwen. Het was de door de wind opgejaagde sneeuw, die langs de muren schuurde en tegen de ruiten sloeg.

Een licht, wit, vreemd voorwerp vloog voorbij mijn venster en verdween; er ging een koude huivering door mij heen. Ik liep naar het raam, keek op straat, en legde mijn door het werken warm geworden hoofd tegen het koele hout.

De straat was verlaten en stil. Nu en dan nam de wind kleine doorzichtige sneeuwwolkjes op van het plaveisel en joeg ze door de lucht als draadjes van een teer weefsel.

Voor mijn venster brandde een lantaarn. Zijn vlam voerde trillend en bevend een hevig gevecht met de wind. Het flakkerende licht viel als een slagzwaard in de duisternis en de sneeuw die van het dak van het huis in het schijnsel viel, lichtte een ogenblik op als een gewaad van vonken. Mijn hart werd droevig en koud, toen ik dit spel van de wind bekeek. Ik kleedde me vlug uit, doofde de lamp en ging slapen.

Toen het licht uit was en de duisternis mijn kamer vulde, werden de geluiden duidelijker en het raam staarde mij aan als een grote witte vlek. Het onophoudelijke getik van de klok gaf het voorbijgaan van de seconden aan. Soms ging hun snelle gang verloren in het gehijg en gezoef van de sneeuw, maar spoedig hoorde ik weer het tikken van de seconden op hun weg naar de eeuwigheid. Nu en dan was hun geluid duidelijk en precies, alsof de klok in mijn eigen hoofd stond.

Ik lag in bed en dacht na over het verhaal dat ik juist voltooid had en ik vroeg mij af of het een succes was.

In dit verhaal vertelde ik over twee bedelaars, een blinde oude man en zijn vrouw, die stil en teruggetrokken een leven leidden dat hun niets dan angst en vernedering bracht. Op de ochtend voor Kerstmis hadden ze hun dorp verlaten om in de nabijgelegen nederzettingen aalmoezen te vragen om de volgende dag de geboorte van Christus feestelijk te kunnen vieren.

Ze verwachtten de dorpen in de buurt te bezoeken en weer thuis te zijn voor de vroege ochtenddienst met hun manden vol gaven, die hun om Christus" wil waren uitgereikt.

Hun verwachtingen (zo vervolgde ik mijn verhaal) werden natuurlijk teleurgesteld. De gaven die ze ontvingen waren karig en het was heel laat toen het paar, vermoeid van de tocht van die dag, ten slotte besloot naar hun koude lemen hut terug te keren. Met een lichte last op hun schouders en een groot verdriet in hun hart, strompelden ze langzaam over de besneeuwde vlakte; de oude vrouw liep voorop, de oude man hield haar ceintuur vast en volgde haar.

Het was een donkere nacht, de lucht was bedekt met wolken en voor de twee oude mensen was het dorp nog veraf.

Hun voeten zonken in de sneeuw, die door de wind werd opgejaagd en die in hun gezicht striemde. Zwijgend en rillend sleepten ze zich voort. Moe en verblind door de sneeuw, was de oude vrouw van de weg afgeraakt en nu liepen ze doelloos rond in het open veld. "Zijn we nu gauw thuis? Zorg dat we op tijd komen voor de vroegmis!" mompelde de blinde man achter de vermoeide schouders van zijn vrouw. Ze zei dat ze spoedig thuis zouden zijn en een nieuwe huivering van kou ging door haar heen. Ze wist dat ze de weg was kwijtgeraakt, maar dat durfde ze haar man niet te vertellen. Nu en dan leek het of de wind het geluid van hondengeblaf meevoerde, en dan liep ze de richting in waar dat geluid vandaan kwam. Maar al spoedig hoorde ze het geluid van de andere kant. Ten slotte begonnen de krachten haar te begeven.

"Vergeef mij, vadertje, vergeef mij om Christus' wil. Ik ben van de weg afgedwaald en ik kan niet meer. Ik moet gaan zitten."

"Je zult doodvriezen," antwoordde hij.

"Laat me even uitrusten. En als we doodvriezen, wat dan nog? Het leven op aarde is echt niet prettig."

De oude man slaakte een diepe zucht en gaf toe.

Ze gingen in de sneeuw zitten met hun ruggen tegen elkaar en leken wel twee hoopjes vodden, een speelbal van de wind. Wolken sneeuw woeien tegen hen op, ze werden bedekt door scherpe puntige kristallen en de oude vrouw, die minder dik gekleed was dan haar man, voelde algauw een merkwaardige, aangenaam aandoende warmte.

"Moeder!" roep de oude man, die rilde van de ijzige koude, "sta op, we moeten verder!" Maar ze was ingedommeld en mompelde slechts een paar onverstaanbare woorden in haar slaap. Hij probeerde haar te doen opstaan, maar had daartoe niet de kracht. "Je zult bevriezen!" schreeuwde hij en riep toen om hulp over het grote open veld.

Maar ze voelde zo warm aan, zo behaaglijk! Na enige mislukte pogingen ging de man wanhopig in de sneeuw zitten.

Hij was nu vast ervan overtuigd dat alles wat hem overkwam opzet was van God en dat er voor hem en zijn bejaarde vrouw geen uitweg meer was. De wind warrelde en danste uitgelaten om hen heen, bedekte hen speels met een laag sneeuw en speelde een vrolijk en guitig spel met de lompen die hun oude ledematen, die moe waren van een lang leven van armoede, bedekten. De oude man werd nu ook doorstroomd door een behaaglijk gevoel van warmte.

Plotseling hoorde hij hoe de wind het mooie, plechtige en melodieuze geluid van kerkklokken meevoerde.

"Moeder!" riep hij, "er wordt geluid voor de vroegmis. Vlug, laten we gaan!" Maar zij was reeds daar, waarvan geen terug meer is. "Hoor je? De klokken luiden, zeg ik je. Sta op! O, we komen vast te laat!" Hij probeerde op te staan, maar merkte dat hij zich niet bewegen kon.

Toen begreep hij dat zijn einde nabij was en hij begon stil te bidden: "Heer, wees genadig voor de zielen van Uw dienaren! Wij waren beiden zondaren. Vergeef ons, o Heer! Wees barmhartig voor ons!"

Toen leek het alsof van over het veld in een lichte schitterende wolk van sneeuw een stralende tempel van God naar hem toegedreven kwam: een zeldzaam mooie, wonderbaarlijke tempel.

Hij bestond helemaal uit vurige mensenharten en zelf had hij ook de vorm van een hart, en in het midden stond op een hoog voetstuk Christus in eigen persoon. Bij dit visioen stond de oude man op en knielde op de drempel van de tempel. Nogmaals zag hij hetzelfde droombeeld en hij keek naar de Redder en Zaligmaker. En van zijn hoge plaats sprak Christus met een vriendelijke melodieuze stem: "Harten die vervuld zijn van een vurig medelijden zijn de grondvesten van mijn tempel, u die in uw leven gesnakt hebt naar medelijden, die ongelukkig geweest bent en vernederd, treedt binnen in de Eeuwige Vrede!"

"O Heer!" sprak de oude man, toen hij weer zien kon, en hij huilde opgewonden van vreugde, "U bent het werkelijk, Heer!"

En Christus glimlachte welwillend naar de oude man en zijn levensgezellin, die weer tot leven gewekt was door de glimlach van de Heiland. En zo vroren de beide bedelaars dood in het open, besneeuwde veld.

Ik dacht na over de verschillende gebeurtenissen uit het verhaal en vroeg mij af of het vlot en roerend genoeg was om het medelijden van de lezer op te wekken.

Het leek me dat ik die vraag bevestigend kon beantwoorden, dat het onmogelijk het door mij gewenste doel kon missen.

Met deze gedachte viel ik in slaap en ik was tevreden met mezelf.

De klok bleef maar tikken en in mijn slaap hoorde ik het gieren en brullen van de sneeuwstorm, die steeds heviger werd. De lantaarn woei uit. De storm buiten bracht steeds nieuwe geluiden voort. De luiken van de vensters rammelden. De takken van de boom die voor de deur stond sloegen tegen het metalen dak.

Een gezucht, een gegrom, een gehuil, een gebrul en een gefluit weerklonk, en dit alles verenigde zich nu eens tot een droevige melodie, die het hart verdrietig maakte, dan weer tot een zacht wijsje als van een wiegeliedje.

Het had de uitwerking van een fantastisch verhaal dat de ziel scheen te betoveren.

Maar plotseling, wat was dat? In het nauwelijks zichtbare venster werd een blauwachtig fosforiserend licht zichtbaar, en het venster zelf werd groter en groter, tot het ten slotte de afmetingen van de hele muur had aangenomen. In het blauwe licht dat de kamer vervulde, verscheen plotseling een dikke witte wolk, waarin helle vonken gloeiden als ontelbare ogen. Alsof de wind ermee speelde, draaide de wolk in 't rond, begon op te lossen, werd langzaam doorzichtig, viel uiteen in kleine stukjes en blies een ijzige koude in mijn lichaam, die mij angstig maakte. Iets als een ontevreden, nijdig gemompel steeg op uit de wolkenflarden, die zich steeds scherper aftekenden en vertrouwde vormen aannamen.

Daar in de hoek was een troep kinderen, of liever, het waren de schaduwen van kinderen en daarachter verscheen een oude man met een grijze baard, die omgeven was door vrouwencontouren. Waar komen die schaduwen vandaan? Wat willen ze? waren de vragen die door mijn hoofd schoten, terwijl ik angstig naar deze verschijningen staarde.

Kerstspoken"Waar we vandaan komen?" was het plechtige antwoord van een ernstige, barse stem. "Ken je ons niet? Denk eens na!" Zwijgend schudde ik mijn hoofd. Ik kende ze niet. Ze bleven door de lucht zweven in een ritmische beweging alsof ze een plechtige dans uitvoerden op het gezang van de storm.

Half doorzichtig, en nauwelijks te onderscheiden, warrelden ze luchtig en geluidloos om mij heen, en plotseling zag ik in hun midden de blinde oude man, die de ceintuur van de bejaarde vrouw vasthield. Diep voorover gebogen strompelden ze me voorbij met een verwijtende blik in hun ogen.

"Herken je ze nu?" vroeg dezelfde plechtige stem. Ik wist niet of het de stem van de storm was of de stem van mijn geweten, maar hij had een bevelende klank, die geen tegenspraak duldde.

"Ja, dat zijn ze," vervolgde de Stem, "de droevige helden van je succesvolle verhaal. En al die anderen zijn ook helden uit je kerstverhalen - kinderen, mannen en vrouwen, die je laat doodvriezen om je publiek te amuseren. Kijk eens hoeveel er zijn en hoe meelijwekkend ze er uitzien, de vruchten van je verbeelding!"

Er kwam beweging in de onvaste vormen en twee kinderen, een jongen en een meisje, traden op de voorgrond. Ze leken op twee bloemen van sneeuw of op het schijnsel van de maan.

"Deze kinderen," sprak de Stem, "heb je laten doodvriezen onder het venster van het rijke huis, waarin de schitterende kerstboom straalde. Ze stonden te kijken naar de boom - herinner je het je? - en ze zijn bevroren." Geluidloos zweefden mijn arme kleine helden langs mij heen en verdwenen. Ze schenen op te lossen in het blauwe, nevelachtige licht. In hun plaats verscheen een vrouw met een ongelukkig, uitgeteerd gezicht.

"Dit is de arme vrouw die zich naar haar huis in het dorp haastte op kerstavond om haar kinderen een paar goedkope kerstcadeautjes te brengen. Ook haar heb je laten doodvriezen."

Beschaamd en angstig staarde ik naar het gezicht van de vrouw. Ook zij verdween en in haar plaats kwamen nieuwe verschijningen. Ze waren allemaal droevige, zwijgende spookbeelden met een uitdrukking van onzegbaar leed in hun sombere blik.

En weer hoorde ik de plechtige Stem op duidelijke, onverstoorbare toon spreken: "Waarom heb je die verhalen geschreven? Is er niet genoeg werkelijk, tastbaar en zichtbaar leed in de wereld, dat jij beslist nog meer ellende en droefheid moet uitvinden en je verbeelding moet inspannen om nog wat opwindende en realistische verhalen neer te schrijven? Waarom doe je dat? Wat bedoel je ermee? Wil je de mensen al de vreugde in het leven ontnemen? Wil je hun het laatste restje vertrouwen in het goede ontnemen door hun alleen het kwaad te laten zien? Waarom laatje in je kerstverhalen jaar in jaar uit nu eens kinderen en dan weer volwassenen doodvriezen? Waarom? Wat heb je daarmee voor?"

Ik stond versteld van deze vreemde aanklacht. Iedereen schrijft kerstverhalen in dezelfde geest. Je neemt een arme jongen en een arm meisje, of iets dergelijks, en dan laatje ze doodvriezen onder een of ander venster, waarachter gewoonlijk een prachtige kerstboom staat, die zijn schitterende licht op hen afstraalt. Dat is mode geworden en ik heb die mode gevolgd... In die zin antwoordde ik. "Als ik die mensen laat doodvriezen," zei ik, dan doe ik dat met de beste bedoelingen van de wereld. Door hun doodsstrijd te schilderen, wek ik menselijke gevoelens bij" het publiek op voor deze ongelukkigen. Ik wil het hart van mijn lezers ontroeren, dat is alles."

Er ging een vreemde opwinding door de menigte spookverschijningen, alsof ze spottend een protest tegen mijn woorden wilden aanheffen.

"Zie je hoe ze lachen?" zei de geheimzinnige Stem.

"Waarom lachen ze?" vroeg ik nauwelijks hoorbaar.

"Omdat je zulke onzin praat. Je wilt edele gevoelens in de harten van je lezers opwekken door de uitbeelding van de ellende, terwijl ze de werkelijke ellende dagelijks om zich heen zien. Bedenk eens hoe lang de mensen al geprobeerd hebben edele gevoelens wakker te roepen in het hart van andere mensen, bedenk eens hoeveel mensen voor jou hun genie daarop reeds gericht hebben en kijk dan eens naar het werkelijke leven. Idioot die je bent! Als de werkelijkheid hen niet beroert, en als hun gevoelens niet gekwetst worden door de wrede onbarmhartige ellende en door de peilloze diepten van de bestaande laagheid, hoe kun je dan hopen dat de vruchten van je verbeelding hen kunnen verbeteren? Geloof je werkelijk dat je het hart van een menselijk wezen kan ontroeren door hem over een bevroren kind te vertellen? De zee van ellende slaat kapot op de dijk van harteloosheid, hij slaat er woedend tegen aan, en nu wil jij proberen hem tot kalmte te brengen door er een paar erwten in te gooien!"

KerstspokenDe spookverschijningen begeleidden deze woorden met hun stille lach, en de storm barstte uit in een schrille en cynische lachbui; maar de Stem bleef onophoudelijk spreken. Ieder woord dat hij sprak, was als een spijker die in mijn hersenen geslagen werd.

Het werd ondraaglijk en ik hield het niet meer uit. "Het is allemaal een leugen, een leugen!" schreeuwde ik in een aanval van woede. Ik sprong uit mijn bed en viel languit in de duisternis, zakte steeds vlugger en dieper in de afgrond die zich plotseling voor mij opende.

Het fluiten, het gehuil en het gelach volgden mij in de diepte en de spoken joegen achter mij aan door de duisternis, grijnsden mij aan en bespotten mij. Ik werd 's ochtends wakker met een barstende hoofdpijn en in een heel slechte stemming. Het eerste wat ik deed was mijn verhaal van de blinde bedelaar en zijn vrouw nog eens overlezen. Toen verscheurde ik het manuscript.